Laatst werd de moeder van een vriendin van mij begraven. Na de rouwdienst brachten de kinderen en kleinkinderen haar naar haar laatste rustplaats, de anderen gingen alvast naar het restaurant waar na afloop de condoleance was. Daar liep Sara van 7 ook rond, een van de kleinkinderen. Hee, dacht ik, waarom is zij niet mee naar het graf? “Ze wou niet”, vertelde mijn vriendin me later. “Da’s haar keus en de keus van haar ouders, maar ik ben blij dat mijn kinderen er wél bij waren.”
Rozenblaadjes gestrooid Ik denk dan direct: maar waaróm wilde Sara niet mee? Misschien omdat ze bang was. Maar waarvoor zou ze bang zijn dan? En was die angst terecht? Het besluit om niet mee te gaan, heeft haar de kans ontnomen om in aanwezigheid van de hele familie voorgoed afscheid te nemen van haar oma. De andere kleinkinderen in de leeftijd van 5 tot 16 jaar kwamen even later enthousiast van de begraafplaats terug en vertelden dat het ‘eigenlijk hartstikke leuk was’. “We hebben met elkaar hardop het Onze Vader gebeden, toen hebben we rozenblaadjes op de kist gestrooid en toen hebben we ballonnen opgelaten.”
Huilen mag, hoeft niet Sara kan dit bijzondere moment, dat nog vaak in de familie zal worden gememoreerd, nooit goed met de anderen delen. Want ze was er niet bij. Moet je kinderen dan dwingen om mee te gaan naar een begrafenis? Nee, natuurlijk niet. Maar je kunt ze wel helpen een goede keus te maken in wel of niet gaan. Door hun angst voor de dood te bespreken en ruimte te geven aan hun verdriet. Door stap-voor-stap met ze door te nemen wat er allemaal gaat gebeuren tijdens de begrafenis. Door hen de zekerheid te geven dat ze verdrietig mogen zijn, dat ze mogen huilen maar dat dat niet hoeft. En dat het ook heel fijn is om bij elkaar te zijn als je verdrietig bent. Als je kind daarna nog steeds zegt niet naar de begrafenis te willen, respecteer die wens dan. Zorg er dan voor dat een bekende volwassene bij je kind is als de familie op de begraafplaats is. En maak een filmpje van de begrafenis, zodat je kind het later terug kan zien.
Veerkracht van kinderen Is het bijwonen van een begrafenis aan een kinderleeftijd gebonden? Nee. Als het kind goed begeleid wordt en op een begrijpelijke manier krijgt uitgelegd wat er allemaal gebeurt en welke emoties daarbij kunnen loskomen – dan kan elk kind op elke leeftijd mee naar een uitvaart. Sterker nog: dan is dat een ervaring waar het van leert en emotioneel van groeit. Ik sta altijd weer versteld van de enorme veerkracht van kinderen! Gelukkig is er tegenwoordig veel materiaal beschikbaar dat kinderen helpt om grote emoties te voelen, te begrijpen en op speelse manier te verwerken. Kijk maar eens op de sites www.in-de-wolken.nl en www.achterderegenboog.nl Er zijn trouwens begrafenisondernemers (en kindercoaches!) die gespecialiseerd zijn in rouwrituelen voor kinderen. Informeer ernaar, als je geconfronteerd wordt met de dood van een dierbare. Volwassenen kunnen de dood relativeren en weten hun emoties vaak goed te kanaliseren, maar kinderen hebben onze hulp en steun daarbij hard nodig.
Gek op rituelen Een goede rouwbegeleiding van je kind, dat vraagt wel iets van jou, als ouder. Als jij overmand bent door emoties, heb je waarschijnlijk minder oog voor de gevoelens van je kind. Misschien ben je daar zelfs bang voor – het verdriet van je kind kun je er nu even niet bij hebben. Maar ik heb peuters liedjes bij opa’s kist zien zingen, kleuters prachtige tekeningen in oma’s kist zien leggen, schoolkinderen een mooi gedichtje tijdens de rouwdienst horen voordragen, pubers een muzikaal optreden als eerbetoon aan een geliefde dode zien geven. Kinderen vinden het meestal fijn om betrokken te worden. Ze zijn gek op rituelen en vervullen daar graag een rol in. Betrek ze daarom bij het afscheid en neem hun gevoelens serieus. Dan wordt een uitvaart, hoe verdrietig ook, een verrijkende en verbindende ervaring waar ze de rest van hun leven met een goed gevoel op terug kunnen kijken.